Oroszország

Zevakino

2013

З. Самашев (төраға), Д. БАЙТІЛЕУ, М. Елеуов, А.с. ермолаева, С. Жолдасба ев, В.Ф. Зайберт, В.К. МЕРЦ, А. Оңғар, А.Н. Поду шкин, Ә.Т. Төлеубаев, Б.М. ХАСЕНОВА
З. Самашев (председатель), Д. БАЙТЛЕУ, М. Елеуов, А.с. ермолаева, С. Жолдасба ев, В.Ф. Зайберт, В.К. МЕРЦ, А. ОНГар, А.Н. Поду шкин, А.Т. ТОл еубаев, Б.М. ХАСЕНОВА
Z. Samashev (chairman), D. BAITLEU, М. ELEUOV, A.S. YERMOLAYEVA, S. ZHOLDASBAYEV, V.F. ZAYBERT, B.K. MERTS, А. ОNGGAR, А.N. PODUSHKIN, A.T. TOLEUBAYEV, b.m. kHASENOVA

Жоғарғы Ертіс өңірінің ортағасырлық археологиясының очерктері

ҚАЗАҚСТАН АРХЕОЛОГИЯСЫ. ДЕРЕКТЕР МЕН ЗЕРТТЕУЛЕР
МАТЕРИАЛЫ И ИССЛЕДОВАНИЯ ПО АРХЕОЛОГИИ КАЗАХСТАНА
MATERIALS AND RESEARCHES ON ARCHAEOLOGY OF KAZAKHSTAN

Фирая Арсланова/Фирая Арсланова/Firaya Kh. Arslanova

ЖОҒАРҒЫ ЕРТІС ӨҢІРІНІҢ ОРТАҒАСЫРЛЫҚ АРХЕОЛОГИЯСЫНЫҢ ОЧЕРКТЕРІ
ОЧЕРКИ СРЕДНЕВЕКОВОЙ АРХЕОЛОГИИ ВЕРХНЕГО ПРИИРТЫШЬЯ
THE SKETCHES OF MEDIEVAL ARCHAEOLOGY OF THE UPPER IRTYSH

УДК 902/904
ББК 63.4
A 81
АРХЕОЛОГИЯ ЕВРАЗИЙСКИХ СТЕПЕЙ, № 3 2023, p. 268-281
ISBN 978-601-804220-0-3

Рис. 1. Ситуационный план Зевакинского могильника
(по С.С. Черникову)/
Сур. 1. Зевакино қорымының аумақты жоспары (С.С
Черников бойынша)/
Pic. 1. Situation plan of Zevakin burial (S.S. Chernikov’s
version)

Рис. 1. Ситуационный план Зевакинского могильника
(по С.С. Черникову)/
Сур. 1. Зевакино қорымының аумақты жоспары (С.С
Черников бойынша)/
Pic. 1. Situation plan of Zevakin burial (S.S. Chernikov’s
version)

Рис. 2. Предметы вооружения из кургана 145: 1 – сабля в ножнах; 1а–1г – детали сабли; 2 – серединная накладка к
луку; 3–8 – наконечники стрел; 9 – боевой топор; 10 – остатки колчана; 11 – нож; 12 – сосуд (круглодонная чаша);
13 – топор-тесло; 14 – наконечник копья.
1 – железо, серебро, кожа, древесина, береста; 1а–1г – серебро; 2 – кость; 3–9, 11, 13, 14 – железо; 10 – кожа, же-
лезо, бронза; 12 – береста/
Сур. 2. № 145 обаның қару-жарақ заттары: 1 – қынаптағы қылыш; 1а–1г – қылыш бөліктері; 2 – садақтың ортаңғы
қаптамасы; 3–8 – жебе ұштары; 9 – жауынгерлік балта; 10 – қорамсақ қалдығы; 11 – пышақ; 12 – ыдыс (түбі
дөңгелек табақша); 13 – тескіш-балта; 14 – найза ұшы.
1 – темір, күміс, тері, ағаштың қатты бөлігі, тоз; 1а–1г – күміс; 2 – сүйек; 3–9, 11, 13, 14 – темір; 10 – тері, темір,
қола; 12 – тоз/
Pic. 2. Items of equipments from the kurgan 145: 1 – saber in the scabbard; 1a–1g – parts saber; 2 – middle strap to the
bow; 3–8 – arrowheads; 9 – battle axe, 10 – remains of the quiver; 11 – кnife; 12 – vessel (round bowl); 13 – axe-adze;
14 – spearheads.
1 – iron, silver, leather, wood, elm; 1a–1g – silver; 2 – bone; 3–9, 11, 13, 14 – iron; 10 – leather, iron, bronze; 12 – elm

Рис. 3. Принадлежности сбруйного убора боевого коня из кургана 145: 1 – реконструкция сбруйного снаряжения
на оседланном коне; 2–4, 6–15 – детали сбруи боевого коня; 5 – застежка от пут третьего запасного («заводного»)
коня, захороненного на приступке у восточной стенки могилы.
2, 3, 6, 9, 11–13, 15 – позолоченное серебро; 4 – шелк; 5 – древесина; 7 – кость; 8 – железо, кость; 10, 14 – железо/
Сур. 3. № 145 обадан табылған жауынгер атының әбзелдер жинағы: 1– ерттелген жылқы үстінде қайта
құрастырылған әбзел жабдықтары; 2–4, 6–15 – жауынгерлік ат әбзелдерінің бөліктері; 5 – қабірдің шығыс
қабырғасындағы сәкіге ұқсас жерге қойылған қосалқы жылқы тұсауының ілгегі.
2, 3, 6, 9, 11–13, 15 – алтын жалатылған күміс; 4 – жібек; 5 – ағаш бөлігі; 7 – сүйек; 8 – темір, сүйек; 10, 14 – темір/
Pic. 3. Harness equipment accessories of a warhorse from kurgan 145: 1 – reconstruction of harness equipment on a saddled horse; 2–4, 6–15 – war horse’s parts of harness; 5 – buckle from the shackles of the third reserve («winding») horse
buried on the step of eastern walls of the burial.
2, 3, 6, 9, 11–13, 15 – gold-plated silver; 4 – silk; 5 – wood; 7 – bone; 8 – iron, bone; 10, 14 – iron

Рис. 4. Пряжки и бляхи двух поясов из кургана 145 и их реконструкция: 1, 1а–1ж – реконструкция и фурнитура
1-го пояса; 2, 2а–2ж – реконструкция и фурнитура 2-го пояса.
1а – позолоченное серебро, железо; 1б–1ж – серебро; 2а – серебро, бронза; 2б–2ж – серебро/
Сур. 4. № 145 обадан шыққан екі белдіктің айылбасы мен әшекейлері және олардың қалпына келтірілуі: 1, 1а–1ж
– 1-белдіктің бөлшектері және жаңғырпасы; 2, 2а–2ж – 2-белдіктің бөлшектері және жаңғырпасы.
1а – алтын жалатылған күміс, темір; 1б–1ж – күміс; 2а – күміс, қола; 2б–2ж – күміс/
Pic. 4. Buckles and plaques of two belts from the kurgan № 145 and their reconstruction: 1, 1a–1j – reconstruction and
accessories of the 1st belt; 2, 2a–2j – reconstruction and accessories of the 2nd belt.
1a – gold-plated silver, iron; 1b–1j – silver; 2a – silver, bronze; 2b–2j – silver

Рис. 5. Зевакино қорымындағы № 254 обадан алынған белдіктер мен ат-әбзелінің айылбастары, жапсырмалары
және құрсаулары (күміс)/
Сур. 5. Пряжки, бляхи и обоймы от поясов и сбруи из кургана 254 Зевакинского могильника (серебро)/
Pic. 5. Buckles, plates, belt clips and harness from the kurgan 254, Zevariko burial ground (silver)

Фото 1. Курган 145. Вид до раскопа/
Фото 1. № 145 оба. Қазбаға дейінгі көрінісі/
Foto 1. Kurgan 145. View before the excavation works

Фото 2. Курган 145. Раскоп на глубине 40 см/
Фото 2. № 145 оба. 40 см тереңдіктегі қазба жұмысы/
Foto 2. Kurgan 145. Excavation in the depth of 40 cm

Фото 3. Курган 145. Скелет человека и кости боевого коня на
дне могилы/
Фото 3. № 145 оба. Қабір түбіндегі адамның қаңқасы мен жауынгер жылқысының сүйектері/
Foto. 3. Kurgan 145. Human skeleton and bones of warhorse in the bottom of a grave

Фото 4. Курган 145. Скелет человека на дне могилы (деталь)/
Фото 4. № 145 оба. Қабір түбіндегі адамның қаңқасы (бөлігі)/
Foto 4. Kurgan 145. Human skeleton in the bottom of the grave (detail)

Фото 5. Серебряный наконечник ножен сабли с
двусторонним изображением танцующего (слева) и аккомпанирующего ему на струнном инструменте (справа) мужчин, кург. 145/
Фото 5. № 145 оба. Екі жақ бетінде де билеп тұрған (сол жағынан) және шекті аспапта оны сүйемелдеуші ер адамның (оң жағынан) бейнесі
бар қылыштың күмістен соғылаған қынабының ұшы./
Foto 5. Silver tipped sword scabbard with two sided image of the dancer (left) and men playing stringed
instrument (right), kurgan 145

Фото 6. Серебряная бляха-обойма от ножен сабли из кургана 145 с изображени-
ем сидящего мужчины с кубком в руках между обращенными к нему гусями/
Фото 6. № 145 обаның өзіне қарап тұрған екі қаздың ортасында ыдыс ұстаған күйі отырған ер адам бейнесі бар қылыш қынабының күміс әшекейі/
Foto 6. Silver badge-holder of the saber sheath from the kurgan 145 featuring a seated man with a Cup in his hand between geese

Фото 7. Сабля из кургана 145 (после реставрации)/
Фото 7. № 145 обадан алынған қылыш (қалпына келтіруден кейін)/
Foto 7. Saber from kurgan 145 (after restoration)

Фото 8. Курган 145. Деревянная застежка от пут и обры-
вок шелковой плети /
Фото 8. № 145 оба. Тұсауға арналған ағаш ілгек және жібек мата қалдығы /
Foto 8. Kurgan 145. Wooden buckle of tethers and a part of silk whip

Фото 9. Курган 145. Серебряная позолоченная декоративная бляха от сбруйного снаряжения боевого коня /
Фото 9. № 145 оба. Ат-әбзелінің алтын жалатылған сәндік-қолданбалы күміс жапсырмасы/
Foto 9. Kurgan 145. Silver gold-plated pendant-tee of warhorse harness

Фото 9а. Курган 145. Фрагменты сбруи боевого коня с
серебряными позолоченными бляхами/
Фото 9а. № 145 оба. Ат-әбзелінің алтын жалатылған күміс әшекейлерінің бөлшектері/
Foto 9a. Kurgan 145. Fragments of warhorse harness with silver gold-plated pendant

Фото 11. Курган 145. Серебряная позолоченная деко-
ративная бляха от сбруйного снаряжения боевого коня /
Фото 11. № 145 оба. Ат-әбзелінің алтын жалатылған
сәндік-қолданбалы күміс жапсырмасы /
Foto 11. Kurgan 145. Silver gold-plated decorative pendant of warhorse harness

Фото 12. Округлая серебряная позолоченная декора-
тивная бляха от первого пояса из кургана 145/
Фото 12. № 145 обадағы бірінші белдіктің алтын
жалатылған сәндік-қолданбалы дөңгелек күміс жап-
сырмасы/
Foto 12. Round silver plated decorative pendant of the first
belt from the kurgan 145

Фото 13. Серебряная позолоченная пряжка с железным
язычком от первого пояса из кургана 145/
Фото 13. № 145 обадағы бірінші белдіктің темір тілшесі
бар алтын жалатылған күміс айылбасы/
Foto 13. Silver gold-plated buckle with an iron tongue of
the first belt from the kurgan 145

Фото 14. Фрагмент первого пояса из кургана 145 с бля-
хой-тройчаткой /
Фото 14. № 145 обадағы бірінші белдіктің үш айырлы
жапсырмасының бөлшегі/
Foto 14. Fragments of the first belt pendant from kurgan
145

Фото 15. Концевая серебряная позолоченная бляха от
первого пояса из кургана 145 с изображением дракона /
Фото 15. № 145 обадағы бірінші белдіктің ұшына
бекілген айдаһар бейнесі бар алтын жалатылған күміс
жапсырмасы/
Foto 15. End piece silver gold-plated pendant of the first
belt from kurgan 145 with the image of a dragon

Фото 16. Фрагмент второго пояса из кургана 145 с сере- бряными квадратной бляхой (для подвесного ремешка)
и полуовальной скрепляющей бляхой /
Фото 16. № 145 обадан табылған төртбұрышты күміс
жапсырмасы (салпыншақ бауға арналған) мен жар- тылай сопақшалау бекітпе жапсырмасы бар екінші
белдіктің бөлшегі /
Foto 16. Fragments of the second belt from the kurgan 145
with silver square pendant (for hanging strap) and semioval fastening pendant

Фото 17. Серебряная с железным язычком пряжка от
второго пояса из кургана 145/
Фото 17. № 145 обадан табылған екінші белдіктің ал- тын жалатылған темір тілшесі бар күміс тоғасы/
Foto 17. Silver buckle with an iron tongue of the second
belt from the kurgan 145

Фото 18. Серебряная с бронзовым язычком пряжка от
подвесного ремешка второго пояса из кургана 145/
Фото 18. № 145 обадан табылған екінші белдіктің
салпыншақ бауға арналған қола тілшесі бар күміс
тоғасы/
Foto 18. Silver buckle with bronze tongue from hanging
strap of second belt from the kurgan145

Фото 19. Концевая серебряная бляха от второго пояса из кургана 145 /
Фото 19. № 145 обадан табылған екінші белдіктің ұшына бекітілген
күміс жапсырма/
Foto 19. End piece silver pendant of the second belt from kurgan 145

Фото 20. Серебряная бляха от третьего («брючного»)
пояса из кургана 145/
Фото 20. № 145 обадан табылған үшінші белдіктің
(«шалбардың») күміс жапсырмасы/
Foto 20. Silver pendant of the third («trouser») belt from
the kurgan 145

Фото 21. Серебряная бляха (9 экз.) от четвертого пояса
(повода?) из кургана 145/
Фото 21. № 145 обадан шыққан төртінші белдігінің
(шылбыр?) күміс жапсырмасы (9 дана)/
Foto 21. Silver pendant (9 pieces) of the fourth belt from
kurgan 145

Фото 22. Серебряная концевая бляха от четвертого по-
яса (повода?) из кургана 145/
Фото 22. № 145 обадан табылған төртінші белдік
ұшындағы күміс жапсырма (шылбыр?)/
Foto 22. End piece silver pendant of the fourth belt from
kurgan 145

Фото 23. Серебряная с бронзовым язычком пряжка
от четвертого пояса (повода?) из кургана 145/
Фото 23. № 145 обадан шыққан төртінші белдіктің
қола тілшесі бар күміс тоғасы (шылбыр?)/
Foto 23. Silver buckle with bronze tongue of the fourth
belt from kurgan 145

Фото 24. Серебряная декоративная бляха (2 экз.), украшавшая голенище сапог из кургана 145/
Фото 24. № 145 обадан шыққан етіктің қонышын өрнектеген сәндік- қолданбалы жапсырма (2 дана)/
Foto 24. Silver decorative pendant (2 pieces) which decorated the top of a boot from the kurgan 145

Фото 26. Курган 254. Вид (с юго-востока) до раскопа/
Фото 26. № 254 оба. Қазбаға дейінгі көрініс (оңтүстік-шығыстан қарағанда) /
Foto 26. Kurgan 254. View (from the south-east) before the
excavation works

Фото 27. Курган 254. Вид с юго-востока после расчист-
ки каменной ограды на глубине 20 см/
Фото 27. № 254 оба. 20 см тереңдікте тазартылған тас
қоршаудың оңтүстік-шығыстан қарағандағы көрінісі /
Foto 27. Kurgan 254. View from the south-east after
clearing the stone fences in the depth of 20 cm

Фото 28. Курган 254. Кости человека и
вещи на дне могилы /
Фото 28. № 254 оба. Қабір түбіндегі адам
сүйектері мен ақыреттік заттары/
Foto 28. Kurgan 254. Human bones and his
possessions in the bottom of the grave

Фото 29. Бляха-тройчатка от первого пояса сбруи из
кургана 254 /
Фото 29. № 254 обадағы ат-әбзелінің бірінші белдігінің
үш айырлы жапсырмасы/
Foto 29. Pendant-triad of the first belt harness from the
kurgan 254

Фото 30. Наременные бляхи из кургана 254: 1 – концевая
поясная бляха; 2, 3 – сердцевидные бляхи от первого пояса и сбруи/
Фото 30. № 254 обадағы белдіктердің жапсырмалары: 1 – белдік ұшының жапсырмасы; 2, 3 – ат-әбзелі мен бірінші
белдіктің жүрекше тәріздес жапсырмалары/
Foto 30. Belt buckles from kurgan 254: 1 – end piece belt
pendant; 2, 3 – heart-shaped pendants of the first belt and har- ness

Фото 31. 1–3 – серебряные наременные бляхи из кургана 254 /
Фото 31. № 254 обадан табылған 1–3 белдіктердің күміс жапсырмалары/
Foto 31. 1–3 – silver belt buckles from the kurgan 254

Фото 32. Серебряная бляха от сбруйного
убора из кургана 254 с изображением двух
львов, преследующих оленя/
Фото 32. № 254 обаның бұғыны қуған екі
арыстан бейнеленген әбзелдер жинағының
күміс жапсырмасы /
Foto 32. Silver buckle of harness from kurgan
254 with images of two lions chasing deer

Фото 33. Рукоять сабли с навершием и наконеч- ник ножен из кургана 44 могильника Юпитер/
Фото 33. Юпитер қорымындағы № 44 обадан табылған қынаптың ұшы және қылыштың ұшар басы мен сабы/
Foto 33. Saber hilt with the pommel and the tip of the sheath from the kurgan 44 of Jupiter burial

Magyar Honfoglalás Kori Régészeti Adattár

Oroszország

Ural keleti előtere

Zevakino